...: Wednesday, October 17, 2007

Хїн бїр гарын хумсаа янзлах хэрэгтэй л дээ. Хїмїїс голдуу хумс хугараад ургахгїй байна. Одоо яах вэ? гэсэн асуулт тавьдаг. Їїний тулд хумсаа зєв хуурайдах хэрэгтэй. Зєєлєн хуурайгаар ямар ч хурц ирмэг гаргахгїйгээр хуурайдах хэрэгтэй. Одоо дєрвєлжин хумс илїї ихээр янзлуулах болсон. Гэхдээ хїн гарынхаа хэлбэрт тааруулж хумсаа засах хэрэгтэй. Хїний хумс євчилснєєс болж хумс салаалах, хуурах, хугарах болон ургахгїй байж болно. Їїнийг эмчлэхдээ дотор эрхтний юу нь євдсєн байгааг олох хэрэгтэй. Хумсаа байнга арчилж наран цэцгийн бїлээн тос болон, єтгєн хар цай, чацарганы тосонд орой болгон хумсаа дїрж тэжээл єгєх хэрэгтэй. Хумсыг гэрийн нєхцєлд ингэж арчилбал илїї хурдан ургаж хатуурдаг. 15-20 минут дїрэхэд хангалттай. Лактай хумсны їзїїр хэсгийг нь арилгаад, їлдсэнийг нь бїрэн арилгахгїй орхих нь маш буруу. Ингэснээр їзїїр хэсэг нь хэврэгжиж лакны суурь дагуу цууралт єгдєг. Їїнийг охид бїсгїйчїїд маань мэддэггїй. Бага хэмжээгээр цуурсан хумс жаахан ургаад л хугардаг. Ингэхгїйн тулд лакаа їзїїрээс нь арилгаад дахиж будах хэрэгтэй. Хумсны махыг гэрийн нєхцєлд дэвтээгээд хойш нь тїлхэж єгвєл зїгээр байдаг. Тїїнчлэн хумсыг єдєр тутмын болон гоёлын будалтаар будаж болно. Мєн будсан лакан дээрээ янз бїрийн хэлбэр дїрстэй зураг зурж болдгийг охид, бїсгїйчїїд та нар санаарай.

Бодисын солилцоо зєв байх Гоо сайхан бидний дотоод эрхтний тусгал байдаг. Їс, арьс, хумсыг бїрдїїлж бий болгодог бїхий л бодисыг организм хоол хїнсээр дамжуулан авдаг. Эдгээр нь витамин, минерал бодис, нїїрс ус, уураг, єєх тос ферментїїд юм. Хамгийн чухал нь хоол тэжээлийг хїлээн авдаг, тїїнийг боловсруулдаг эрхтнїїд л яралзтал ажиллаж байх явдал юм. Харамсалтай нь хоол хїнсний хамт, эсвэл амьсгалаар дамжин єчнєєн хорт бодисууд организмд ордгийг бид тусгаарлаж, салгаж, ялгаруулах хэрэгтэй болдог. Їїнийг гэдэс, бєєр, элэг гїйцэтгэдэг. Хэрвээ бид энэ эрхтнїїддээ анхаарал халамж тавиад байвал бидний гадаад байдал хожиж зїс царай сайхан байх болно. Зєвхєн эрїїл бие организм л цэвэр арьс, гялалзсан їс, бат бэх хумстай байхын їндэс юм шїї.
Гэдэсний їйл ажиллагаа Гэдэсний микроб болон хоол боловсруулах энзим (фермент) нь байх хэмжээндээ байгаа тийм эрїїл гэдэс хоолыг олон дахин жижиглэж маш сайн боловсруулж чаддаг. Хэрвээ ингэж чадахгїй бол гэдсэнд хортой зїйлс їлдэж хоцордог ба ингэсэн тохиолдолд организм арьсаараа дамжуулан хорт бодисыг гадагшлуулах шаардлагатай болдог. Їїний гайгаар хугарамтгай їс, бохир, цонхигор арьс бий болдог. Микроорганизмууд гэдэсний савханцарыг їїсгэдэг ба эдэнгїйгээр бид хоол хїнсээ боловсруулж чадахгїй юм. Тэд хоол тэжээлийг жижигхэн молекулууд болгон задалдаг бєгєєд їїний їр дїнд эдгээр нь гэдэсний ханаар дамжин цусанд нэвтрэн ордог. Эрїїл гэдэсний савханцруудын хувьд зєвхєн ургамлын гаралтай хоол хїнс буюу шинэ жимс, ногоо болон бїхэл їр тарианд агуулагддаг бодисууд (балласт) чухал їїрэгтэй байдаг. Їнэндээ балластын хувьд тэжээллэг чанар байхгїй. Тэхдээ балласт нь гэдсийг ажиллуулж ингэснээр гэдсийг цэвэрлэдэг. Яг ийм їїргийг гїйцэтгэдэг олон тєрлийн витамин болон эрдэс бодисууд бас байдаг. Бидний гадаад тєрхєнд хэрэглэж байгаа хоол хїнс болон тэрхїї хоол хїнсийг гэдэс дотор яаж хїлээн авч боловсруулж байгаа нь чухал байдаг. Хэрвээ организм маань хїрэлцэхїйц хэмжээний тэжээл авч чадахгїй бол бидний арьс, їс їхээнц болдог. Бидний гэдэсний савханцрын тэнцвэрт байдлыг олон зїйлс алдагдуулдаг. Тухайлбал хорт бодис болох пестицид, инсектицид буюу хїнд металлын їлдэгдэл тїїнчлэн хэт тостой хоол хїнс, эм зэрэг юм. Ийм їед хоол хїнсний зарим нь боловсрохгїй їлдэж арьсны нєхєн сэргээлт дутагддаг.
Эрїїл бєєр Бодисын солилцоонд бєєр хамгийн чухал їїрэг гїйцэтгэдэг. Тэднийг бидний организмын хамгийн гол шїїлтїїр ч гэж нэрлэдэг. Цусанд байгаа бїх зїйлс тїїгээр дамжин цэвэршиж гардаг. Шээстэй цуг шээсний хїчил, азот болон бусад хортой бодис гадагшилна. Тїїнээс гадна бєєр нь цусанд байдаг бїх бодисын концентрацийг зохицуулдаг. Жишээ нь, цусанд натри ихэсвэл бєєр тїїний хэмжээг багасгах їїрэгтэй. Гэвч энэ хїнд нїсэр ажлыг хийхэд хоол тэжээл юуны тїрїїнд ургамлын гаралтай уураг, нїїрс ус нэн чухал. Бєєрний байнгын тасралтгїй їйл ажиллагаанд хїрэлцэхїйц хэмжээний шингэн (ус, цай) шаардагдаж байдаг. Бусад тєрлийн ундаанд сахар, кофеин их агуулагддаг учраас бєєрєнд хэрэгцээгїй илїї ачаалал єгч байдаг..
Хїчирхэг элэг Бидний элэг бол жинхэнэ мастер. Элэг нь цусыг цэвэрлэж хоргїйжїїлдэг. Нэг минутанд элгээр 1-2 литр цус урсан гарах бєгєєд энэ їед хорт бодисыг цэвэрлэдэг байна. Тэгэхдээ эдгээр бодисыг гэдэс юмуу бєєрєєр гарахад бэлэн болгож єгдєг. Элэг бидний "тєв лаборатори" юм. Хэрвээ элэг хэтэрхий ачаалагдснаас хорт бодисыг задалж чадахгїй болсон тохиолдолд эдгээр хорт бодисууд бусад эрхтнїїдэд орж хордуулна. Энэ тохиолдолд тэдгээр нь мэдрэлийн болон дархлааны систем, мэдрэхїйн эрхтнїїд тїїнчлэн арьсыг гэмтээдэг. Элгэнд ямар нэгэн гэмтэл учрахад бид хэтэрхий хожимдсон хойно нь мэддэг. Яагаад гэвэл тэр бол дїлий эрхтэн юм. Євдєж "тусламж дуудна" гэдэг нь элэг хэвийн биш болжээ гэсэн їг. Ийм учраас элгээ эрїїл, ажиллах чадвартай байлгахын тулд тїїний їйл ажиллагааг дэмжих хэрэгтэй. Ингэхийн тулд элэгний бодисын солилцоонд оролцож хорт бодисыг хурдан гаргахад тусалдаг витамин, эрдэс бодис, микроэлемент зэргийг ихээр хэрэглэх хэрэгтэй. Элэгний эсийн энергийн солилцоог тодорхой хоол хїнс, тухайлбал артишокийн шїїсний тусламжтайгаар ихэсгэж болдог.